Η αρχική μορφή

    Το λιμάνι του Ηρακλείου, πήρε την μορφή που έχει σήμερα, γύρω στα τέλη της δεκαετίας του '60, όταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή του βόρειου λιμενοβραχίονα μήκους 1,2 μιλίων, ο οποίος έκλεισε τον ορμίσκο ανοίγματος 1 μιλίου, είσδυσης 2,5/10 του μιλίου και βορείου πρασανατολισμού, που σχηματίζεται ανάμεσα στην Άκρα Μανδράκι στην Αλικαρνασσό, ανατολικό όριο του, και στην περιοχή της Πλατείας 18 Άγγλων, δυτικό όριο του.

   Στον ορμίσκο αυτό, ανιχνεύονται ανθρώπινες δραστηριότητες, ήδη απο την περίοδο ακμής του Μινωικού πολιτισμού και χρησιμοποιήθηκε μάλλον ώς επίνειο της Κνωσού.

     Χάρτης   της   περιοχής   του   ορίσκου   που   σήμερα   βρίσκεται  η   λιμενολεκάνη

  Ηρακλείου,  όπως  πιθανόν  ήταν  κατά  την  περίοδο  ακμής  του  Μινωικού  πολιτισμού.

 Με επίκεντρο τις όχθες του  ποταμού Καίρατου, στην ανατολική πλευρά του ορμίσκου, αναπτύχθηκε ένας οικισμός ο οποίος ονομάστηκε απο τον Arthur Evans, ''Harbour Town,'' (πόλη του λιμανιού), ενώ αντίστοιχα η παραποτάμια οδός που σύνδεσε το λιμάνι με την πόλη της Κνωσού, ονομάστηκε ''Minoan Appia Road.''

   Η παρακμή του οικισμού αυτού, αποδίδεται σήμερα, όπως και στις περισσότερες πόλεις της βόρειας Κρήτης, στην έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, γύρω στο 1450 π.Χ.

  Κατά την περίοδο των Γεωμετρικών χρόνων (1100-800 π.Χ.) η περιοχή φαίνεται οτι άρχισε να αναπτύσεται ξανά, αυτή τη φορά με επίκεντρο τον λόφο που σχηματίζεται ανάμεσα στο δυτικό όριο του ορμίσκου και τον ορμίσκο Δερματά και απο τότε κατοικείται αδιάκοπα.

   Στο σημείο αυτό, σχηματιζόταν ένας μικρός φυσικός λιμενίσκος, με άνοιγμα 1,2/10 του μιλίου, είσδυση 0,5/10 του μιλίου και βορειοανατολικό προσανατολισμό, ο οποίος προστατευόταν από τη βορειοδυτική πλευρά του με γλώσσα αποτελούμενη από βραχώδη αβαθή, πάνω και κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ανατολικής-βορειοανατολικής κατεύθυνσης.

   Προφανώς, η γλώσσα αυτή, έφτανε περίπου μέχρι το σημείο που  κατασκευάστηκε αργότερα ο Ενετικός Κούλες και λειτουργούσε ως φυσικός κυμματοθραύστης, στην προσήνεμη πλευρά του οποίου, έσπαζε ο χοντρός κυμματισμός που δημιουργούσαν οι βόρειοι-βορειοδυτικοί ανέμοι. 

     Φανταστική αναπαράσταση του Ορμίσκου του Ενετικού λιμανιού, όπως ίσως  θα μπορούσε  να ήταν,

πριν αρχίσει να δέχεται ανθρώπινες παραμβάσεις.  Διακρίνονται οι γλώσσες αβαθών με βράχους  πάνω

και  κάτω  απο  την   επιφάνεια  της   θάλασσας,  που  προστάτευαν  τον  ορμίσκο  απο   τους  ογκώδης

κυμματισμούς των ανατολικών και των βόρειων - βορειοδυτικών ανέμων.

   Στο νοτιοανατολικό όριο του ορμίσκου, άλλη γλώσσα από βραχώδη αβαθή με βράχους πάνω και κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, εκτείνονταν προς το βορρά μέχρι περίπου το σημείο που αργότερα κατασκευάστηκε ο μικρός Κούλες και προστάτευε κατα τον ίδιο τρόπο τον λιμενίσκο από ανατολικά.

  Η περιοχή του λιμενίσκου, δέχτηκε ανθρώπινες παρεμβάσεις έστω και μικρής κλίμακας, ήδη απο την αρχαιότητα, με στόχο προφανώς την καλύτερη πρόσβαση και την ασφαλή παραμονή των πλοίων.  Ο Στέφανος Ξανθουδίδης, έχει καταγράψει αρχαίες παρεμβάσεις στη βόρεια πλευρά του.

   Κατα τους Ρωμαϊκούς χρόνους, πρωτεύουσα του νησιού αναδείχθηκε η Γόρτυνα, η οποία χρησιμοποίησε ώς επίνεια της, διάφορα λιμάνια του νότου, όπως η Λασαία, ή ο Λέντας.

  Την ίδια εποχή, το  Ηράκλειο αναφέρεται ώς μικρή πόλη και  ο ρόλος της στα δρώμενα της εποχής φαίνεται να ήταν αμελητέος.

Βιβλιογραφία 

Χρυσούλα Τζομπανάκη - Χάνδακας. Η πόλη και τα τείχη